ไตรโคเดอร์มา คืออะไร

เชื้อราไตรโคเดอร์มา

ไตรโคเดอร์มา คืออะไร

เชื้อราไตรโคเดอร์มา คือเชื้อราชนิดหนึ่งที่มีความสามารถในการควบคุม ทำลายเชื้อราก่อโรคในพืชได้หลายชนิด จึงถือเป็นเชื้อราดี และมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการทำเกษตรอินทรีย์ ไตรโคเดอร์มาพบได้ในพื้นที่ธรรมชาติ ที่ปลอดการใช้สารเคมี เชื้อไตรโคเดอร์มา มีหลายสายพันธุ์ แต่สายพันธุ์ที่มีประสิทธิภาพและมีรายงานการใช้ทั่วโลกนั้น มีไม่กี่สายพันธุ์

ไตรโคเดอร์มา มีคุณลักษณะพิเศษโดยขบวนการ สร้างการเจริญเติบโตของพวกมัน สามารถทำลายเชื้อจุลินทรีย์ที่ก่อให้เกิดโรคพืชได้หลายชนิด โดยในขั่นตอนขยายพันธุ์ สร้างการเจริญเติบโต มีกลไกสำคัญที่ทำให้ เชื้อราไตรโคเดอร์มาสามารถควบคุมเชื้อราสาเหตุก่อให้เกิดโรคพืช ได้ ดังต่อไปนี้

สายพันธุ์เชื้อราไตรโคเดอร์มาที่มีรายงานการใช้มากที่สุด

ไตรโคเดอร์มา

เชื้อราไตรโคเดอร์มา มีหลายสายพันธุ์ซึ่งตามรายงานที่มีอยู่ขณะนี้มากกว่า 30 สายพันธุ์ แต่ก็ไม่ใช่ทุกสายพันธุ์ที่มีความสามารถในการควบคุมเชื้อราก่อโรคพืชได้ดี บางสายพันธุ์ส่งเสริมการเจริญเติบโตของพืชได้ดี ในขณะที่ไตรโคเดอร์มาบางสายพันธุ์มีคุณสมบัติในการควบคุมเชื้อราก่อโรคพืชได้ดี

ซึ่งเชื้อราไตรโคเดอร์มา สายพันธุ์ที่มีรายงานการใช้งานทั้งในและต่างประเทศมีอยู่ไม่กี่สายพันธุ์ เช่น Trichoderma Hazianum , Trichoderma viride, Trichoderma virens และ Trichoderma polysporum แต่ เชื้อราไตรโคเดอร์มา สายพันธุ์ ฮาเซียนั่ม เป็นสายพันธุ์ที่มีรายงานการใช้มากที่สุดทั้งในประเทศไทยและต่างประเทศ

กลไกที่เชื้อราไตรโคเดอร์มาใช้ควบคุมเชื้อราก่อโรคในพืช

Trichoderma

แข่งขันแย่งชิงพื้นที่และสารอาหาร (Competition)

เนื่องจากความสามารถในการเจริญเติบได้อย่างรวดเร็ว จึงเข้ายึดพื้นที่อยู่อาศัยและแย่งอาหารจากเชื้อราก่อโรค โดยแข่งขันในการดูดซับสารอาหาร สารอินทรีย์ต่างๆเพื่อใช้ในการสร้างการเจริญเติบโต และขยายพันธุ์ ซึ่งการแข่งขันในด้านการแย่งชิงอาหาร เป็นกลไกหลักที่ทำให้ เชื้อราไตรโคเดอร์มา (Trichoderma spp.) มีประสิทธิภาพในการควบคุมเชื้อราก่อโรคพืชไม่ให้มีปริมาณมาก จนก่อให้เกิดการระบาดของโรคพืชได้

การควบคุมโรคของเชื้อราไตรโคเดอร์มา

ทำตัวเป็นปรสิตต่อเชื้อราก่อโรคในพืช (Parasitism)

การเป็นปรสิตหมายถึง การที่จุลินทรีย์ชนิดหนึ่งสามารถเจริญเติบโตบนจุลินทรีย์อีกชนิดหนึ่งได้ และเชื้อราไตรโคเดอร์มา ก็เช่นเดียวกัน การทำตัวเป็นปรสิตของไตรโคเดอร์มา ส่งผลให้ผนังเซลล์ของเชื้อราก่อโรคถูกทำลาย น้ำเลี้ยงและสารต่างๆในเชื้อราก่อโรคถูกเชื้อราไตรโคเดอร์มา ใช้เป็นอาหารเพื่อสร้างการเจริญเติบโต การเป็นปรสิตของเชื้อราไตรโคเดอร์มา จึงขัดขวางการเจริญของเชื้อราก่อโรคโดยตรง

เชื้อราไตรโคเดอร์มา

ผลิตสารปฏิชีวนะ ( Antibosis)

ในการเจริญขยายพันธุ์ของเชื้อราไตรโคเดอร์มา (Trichoderma spp) จะสร้างและปลดปล่อยสารพิษ หรือสารปฏิชีวนะออกมานอกเซลล์ ซึ่งสารดังกล่าวมีคุณสมบัติในการยับยั้งและทำลายเชื้อราก่อโรคพืชที่อาศัยอยู่บริเวณนั้น ทำให้เชื้อราก่อโรคลดปริมาณลง ช่วยลดการเกิดโรคพืช

ไตรโคเดอร์มาชักนำให้พืชเกิดความต้านทานต่อโรคพืช

เชื้อราไตรโคเดอร์มา ชักนำให้พืชเกิดความต้านทาน (Induced resistance)

กลไกการต่อต้านการเกิดโรคของพืช สามารถสร้างขึ้นด้วยตัวของพืชเอง และเกิดขึ้นได้ในพืชทุกชนิด และเชื้อราไตรโคเดอร์มา สามารถกระตุ้นให้พืชสร้างกลไกเหล่านี้ได้มากขึ้น ช่วยพืชเกิดความต้านทานต่อเชื้อราสาเหตุก่อโรคพืชได้

ไตรโคเดอร์มา สามารถควบคุมเชื้อราก่อโรคต่อไปนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ไตรโคเดอร์มาเป็นเชื้อราปฏิปักษ์ (Antagonistic fungus) ที่มีสามารถควบคุมเชื้อราสาเหตุโรคพืชได้ หลายชนิด โดยเฉพาะเชื้อราที่อยู่ในดิน เช่น

เชื้อราก่อโรคที่ไตรโคเดอร์มา ควบคุมได้
  1. เชื้อราไฟทอปธอร่า Phytophthora spp. สาเหตุโรคผลร่วง ดอกร่วงของลำาใย ลิ้นจี่ โรคดอกร่วงของทุเรียน โรครากเน่า-โคนเน่าของพริก ทุเรียน ส้ม มะนาว พริกไทย แตงโม แตงกวา มะเขือเทศ และโรคไส้เน่าของกล้วย
  2. Pythium spp. สาเหตุโรคเน่าคอดิน กล้าเน่า โคนเน่า ยอดเน่า ของพืชผัก
  3. Rhizoctonia solani สาเหตุโรคเน่าคอดิน กล้าเน่า โรคใบติด
  4. Fusarium spp. สาเหตุโรคใบไหม้ในไม้ผล พืชไร่ พืชผัก และไม้ดอกไม้ประดับ
  5. Sclerotium rolfsii สาเหตุโรคโคนเน่า โรคกล้าไหม้ ราเม็ดผักกาด โรคเหี่ยวในพืชผัก สตรอเบอรี่ และพืชไร
  6. Alternaria spp. สาเหตุโรคใบจุดเน่าใน คะน้า ผักกาดขาว กระหล่ำาดอก สตรอเบอรี่ มันฝรั่ง พริก
  7. Colletotrichum spp. สาเหตุโรคแอนแทรคโนส ในมะม่วง องุ่น มะละกอ พริก หอม กระเทียม มันฝรั่ง
  8. Macrophomina phaseolina สาเหตุของโรคเมล็ดเน่า และโคนเน่าของพืชตระกูลถั่ว
  9. Mycocentrospora acerina สาเหตุโรคเน่าของแครอท
ประโยชน์เชื้อราไตรโคเดอร์มา

ประโยชน์ของเชื้อราไตรโคเดอร์มา

  • ยับยั้งและทำลายเชื้อราก่อโรคพืชเพื่อไม้ให้สร้างความเสียหายแก่พืช
  • ช่วยกระตุ้นให้พืชสร้างความต้านทานต่อการเข้าทำลายของเชื้อโรค
  • ส่งเสริมและช่วยพัฒนาให้พืชมีการเจริญเติบโตได้อย่างสมบูรณ์
  • ส่งเสริมประสิทธิภาพการใช้ธาตุอาหารต่างๆของพืช โดยปรับเปลี่ยนธาตุอาหารให้อยู่ในรูปที่พืชสามารถนำไปใช้ได้
  • ช่วยย่อยสลายอินทรีย์วัตถุ เพิ่มปริมาณธาตุอาหารในดิน
  • เพิ่มอัตราการงอกของเมล็ดพันธุ์ ป้องกันการเชื้อราเข้าลายเมล็ดพันธุ์จนทำให้เกิดโรคที่เมล็ด เช่นโรคเมล็ดด่างในข้าว
การขยายเชื้อไตรโคเดอร์มา
วิธีใช้เชื้อราไตรโคเดอร์มา

รูปแบบของเชื้อ ไตรโคเดอร์มา ที่ใช้ในปัจจุบัน

เชื้อราไตรโคเดอร์มา ในปัจจุบันมีหลายชนิด แต่ที่เราเห็นและนิยมใช้จะมีอยู่ 3 ชนิด ได้แก่ เชื้อไตรโคเดอร์มาในรูป ผงสปอร์แห้ง , เชื้อสด , และเชื้อชนิดน้ำ

วิธีการใช้ไตรโคเดอร์มา

วิธีใช้เชื้อราไตรโคเดอร์มา
  • ใช้คลุกเมล็ด เพิ่มอัตราการงอกและป้องกันโรคที่อาจติดมากับเมล็ดพันธุ์

โดยใส่เชื้อลงในถุงพลาสติก อัตรา10 กรัม (หรือ1ช้อนแกง) ต่อเมล็ดพันธุ์ 1 กิโลกรัม เติมน้้า 10 ซีซี แล้วบีบเชื้อสดให้แตกตัว จากนั้นจึงใส่เมล็ดลงในถุงแล้วคลุกให้เข้ากัน (ป้องกันโรคที่ติดมากับเมล็ดพันธุ์)

  • รองก้นหลุม

ให้โรยเชื้อราไตรโคเดอร์มาลงในหลุม โดยคลุกเคล้าเชื้อสดกับดินในหลุมก่อนน้ากล้าพืชลงปลูกหลุมปลูกเล็กใช้เชื้อสดอัตรา 5 ช้อนแกง หลุมปลูกใหญ่ใช้เชื้อสดอัตรา 150-300 กรัม (2-3 ขีด)

  • ผสมกับวัสดุปลูก

กรณีเพาะกล้าในกระบะเพาะเมล็ดหรือถุงเพาะช้า ให้น้าเชื้อสด 1 ส่วน ผสมกับปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอก 40 ส่วน (โดยน้้าหนัก) แล้วนำส่วนผสมนี้มา 1 ส่วน เพื่อผสมกับวัสดุปลูก 4 ส่วน(โดยปริมาตร) จึงน้าไปเพาะเมล็ด

  • การหว่านลงดิน

ใช้เชื้อราไตรโคเดอร์มา 1 กิโลกรัม รำ 4 กิโลกรัม ปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอก 40 กิโลกรัม ผสมคลุกเคล้าให้เข้ากัน น้าไปหว่านโคนต้น อัตรา 30-60 กรัม(3-6 ช้อนแกง)ต่อต้น หว่านใต้ทรงพุ่ม ใช้อัตรา 150-300 กรัม (2-3 ขีด)ต่อตารางเมตร

  • การฉีดพ่น

วิธีนี้สะดวก ง่ายต่อการปฏิบัติ โดยฉีดพ่นลงดินบริเวณรากพืชและส่วนบนของต้นพืชเนื่องจากต้องใช้เชื้อสดผสมกับน้้า ก่อนน้าไปใช้ต้องกรองเอาเฉพาะน้้าเชื้ออกมา เพื่อป้องกันการอุดตันหัวฉีดกรณีฉีดพ่นลงดินใช้อัตราเชื้อสด 1 กิโลกรัม ผสมน้้า 200 ลิตร พ่นส่วนบนของพืช ใช้อัตรา 2 กิโลกรัม ผสมน้้า 200 ลิตร

  • วิธีอื่น ๆ

เช่น กรณีการใช้ในนาข้าว อาจใช้วิธีปล่อยไปกับระบบน้้าไหล/ การใช้ในยางพาราโดยการทาแผลหรือทาหน้ายาง / ในไม้ผลที่ตัดแต่งกิ่ง ใช้ทาแผลเพื่อป้องกันก้าจัดเชื้อรา เป็นต้น

ข้อควรระวัง เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการใช้ไตรโคเดอร์มา

ข้อจำกัด การใช้เชื้อราไตรโคเดอร์มา

ข้อจำกัดในการใช้ไตรโคเดอร์มา

  • สภาพแวดล้อมต้องมีความชื้นเหมาะสม ไม่ชื้นแฉะ
  • ควรใช้ในช่วงเช้าหรือเย็น เพราะในช่วงกลางวันมีอากาศร้อน แสงแดดจัด ทำให้เชื้อตาย
  • ควรหลีกเลี่ยงการใช้สารเคมีในช่วง 7 วันก่อนหรือหลังการหว่านเชื้อที่ผสมแล้วลงดิน
  • ควรมีการปรับปรุงดินด้วยอินทรีย์วัตถุ

วิธีขยายเชื้อ (ทำเชื้อสดใช้ด้วยตัวเอง)

การนำไตรโคเดอร์มาเชื้อสดไปใช้ นอกจากส่วนขยายพันธุ์ (สปอร์ )ที่ได้แล้วในสารละลายเชื้อสด (น้ำที่เราใช้ละลายเชื้อที่เลี้ยงบนข้าวสุก) ยังมีสารที่สามารถฆ่าเชื้อราก่อโรคได้ทันที มีสารที่ทำหน้าที่ส่งเสริมการเจริญเติบโตของพืช และสารอื่นๆอีกจำนวนมากที่เป็นประโยชน์ต่อพืชและดิน ซึ่งเป็นสารที่เชื้อราไตรโคเดอร์มาสร้างในระหว่างการเจริญเติบโต

เมื่อนำเชื้อสดไปใช้ พืชจะได้รับประโยชน์จากสารเหล่านี้ทันที ซึ่งแตกต่างจากใช้เชื้อไตรโคเดอร์มาสำเร็จรูปต่างๆ แต่การขยายเชื้อสดใช้ ต้องมีการวางแผนการใช้ ส่วนเชื้อไตรโคเดอร์มาสำเร็จรูปสามารถใช้ได้ทันทีที่ต้องการ

เชื้อไตรโคเดอร์มาทั้ง 2 แบบก็จะมีจุดเด่นจุดด้อยที่ต่างกัน การเลือกมาใช้งานเลือกตามความสะดวกของเราได้เลย

อุปกรณ์การขยาย เชื้อราไตรโคเดอร์มา
หัว เชื้อราไตรโคเดอร์มา บริสุทธิ์

การผลิตเชื้อราไตรโคเดอร์มา

วัสดุอุปกรณ์

  1. หม้อหุงข้าว
  2. ถ้วยตวง และทัพพี
  3. ถุงร้อนใส ขนาด 8*12 นิ้ว
  4. ยางวง
  5. เข็มหมุด
  6. ปลายข้าว หรือข้าวสาร (สามารถใช้ได้ทุกพันธุ์)
  7. หัวเชื้อราไตรโคเดอร์มา

ขั่นตอนการผลิตขยายเชื้อ

  1. หุงข้าวด้วยหม้อหุงข้าวไฟฟ้า โดยใช้ข้าว 3 ถ้วยตวง เติมน้ำสะอาด 2 ถ้วยตวง
  2. ใช้ทัพพีทำให้ข้าวแตกออกจากกันเป็นเม็ดร่วนๆ แล้วตักข้าวในขณะที่ข้าวยังร้อนอยู่ใส่ถุงๆละ ประมาณ 250 กรัม
  3. รีดอากาศออกจากถุง แล้วพับปากถุงลงด้านล่าง (ทำทุกถุง)แล้วตั้งทิ้งไว้ให้ข้าวอุ่นๆ (ไม่ถึงกับเย็น)
  4. เทหัวเชื้อใส่ถุงข้าว โดยการเหยาะเบาๆ (หัวเชื้อ ขนาด 20 กรัม ใส่ถุงข้าวได้ประมาณ 160-200 ถุง)
  5. รัดยางตรงปลายถุงให้แน่น แล้วเขย่าให้เชื้อกระจายให้ทั่วถุง
  6. นำไปวางเรียงไว้เพื่อบ่มเชื้อ
  7. หลังจากครบ 2 วัน ขยำข้าวในถุงเบาๆให้การคลุกผสมอีกครั้ง บ่มเชื้อต่ออีก 5 วัน จะเห็นเชื้อสีเขียวปกคลุมบนเมล็ดข้าว สามารถนำไปใช้ได้ (เชื้อที่ได้นี้ เรียกว่าเชื้อสด)
  8. เชื้อไตรโคเดอร์มาสด ที่ผลิตได้ควรนำไปใช้ทันที หรือเก็บในตู้เย็นช่องธรรมดาได้ไม่เกิน 1 เดือน
  9. ไม่ควรนำเชื้อไตรโคเดอร์มาสด ที่ผลิตได้ทำเป็นหัวเชื้อเพื่อขยายต่อไป เพราะจะเกิดการปนเปื่อนและเชื้อจะเสื่อมคุณภาพและประสิทธิภาพ

การใช้ไตรโคเดอร์มากับพืชที่ยังไม่เป็นโรค และที่เป็นโรคแล้ว

สำหรับพืชที่ยังไม่แสดงอาการของโรค ใช้เพื่อป้องกัน

สามารถใช้ได้ตั้งแต่ ระยะเพาะเมล็ด การเตรียมต้นกล้าพืช การปลูกในสภาพธรรมชาติ จนถึงระยะพืชเจริญเติบโตให้ผลผลิต

สำหรับพืชที่แสดงอาการของโรคแล้ว ใช้เพื่อรักษาโรค

ในกรณีของพืชยืนต้น เช่นไม้ผล การใช้เชื้อไตรโคเดอร์มานั้นมีความเสี่ยง ที่อาจไม่ได้ผลตามที่ต้องการ หรือหยุดการระบาดของโรคได้ทันท่วงที จึงจำเป็นต้องใช้วิธีอื่นๆร่วมด้วยหากเกิดการระบาดอย่างรุนแรง